Κάφκα, Φραντς

(FrantzKαfka, Πράγα 1883 – Κίρλινγκ, Βιέννη 1924). Τσέχος γερμανόφωνος συγγραφέας, εβραϊκής καταγωγής. Μέλος της γερμανόφωνης εβραϊκής μειονότητας της Πράγας, γιος εύπορου εμπόρου, o K. ένιωσε τη βαθιά απομόνωση που δημιουργούσαν αυτές οι συνθήκες. Γράφτηκε στο πανεπιστήμιο της Πράγας (1901), αναγορεύτηκε διδάκτορας της νομικής (1906) και διορίστηκε κατόπιν (1908) σε μια ασφαλιστική εταιρεία. Λόγω της καταθλιπτικής επιβολής που του ασκούσε η ισχυρή προσωπικότητα του πατέρα του (Γράμμα στον πατέρα –Brief an dem Vater, 1919), αλλά και εξαιτίας της εσωτερικής αδυναμίας του να δημιουργήσει δική του οικογένεια και ζωή, παραιτήθηκε δύο φορές από την ιδέα του γάμου του με τη Φελίτσια Μπάουερ. Από την περίοδο εκείνη χρονολογούνται ορισμένα από τα πιο αγωνιώδη κείμενά του, όπως Η μεταμόρφωση (1916) και Η δίκη (1925). Το 1917 η βεβαιότητα ότι ήταν φυματικός τον απέσπασε ακόμα περισσότερο από τη φυσιολογική ζωή· η δουλειά του στο γραφείο εναλλασσόταν με μακρές περιόδους διαμονής στη Βοημία και στα βουνά Τάτρα. Ύστερα από άλλη μία αισθηματική αποτυχία του με τη δημοσιογράφο Μιλένα Γιεσένσκα (τα Γράμματα στη Μιλένα δημοσιεύθηκαν αρκετά μετά τον θάνατό του, το 1952), ο Κ. βρήκε κάποιο νόημα ζωής κοντά στην Ντόρα Ντίμαντ, με την οποία εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο (1923). Όμως, μια επιδείνωση της ασθένειάς του διέκοψε αυτή την εύθραυστη ισορροπία και λίγο αργότερα τον οδήγησε στον θάνατο. Όσο ζούσε δημοσίευσε ελάχιστα έργα του και πάντα με τη στοργική φροντίδα του Μαξ Μπροτ· ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζουν Η κρίση (1913), Η μεταμόρφωση (1916), Στην αποικία των τιμωρημένων (1919). Στον Μπροτ και στον Πούλιτζερ οφείλεται εξάλλου η δημοσίευση μετά τον θάνατό του, παρά την αντίθετη γνώμη που είχε εκφράσει, όλων των έργων του: Η δίκη (1925), Ο πύργος (1926), Αμερική (1927) και αργότερα τα Απάντά του (1935 έως 1937 και 1946 έως 1958). Η αρνητική στάση του απέναντι στα έργα του είναι χαρακτηριστική της προσωπικότητάς του και προέρχεται από την οδυνηρή του αδυναμία να δεχτεί τη ζωή σε όλες της τις εκδηλώσεις. Πολλές φορές ταυτίζει το πρόβλημα της εκλογής με την αγωνιώδη αναζήτηση της ελευθερίας: ο ποντικός του ΜικρούΜύθου (Kleine Fabel) τρέχει προς τη φάκα, την οποία είναι αδύνατον να αποφύγει. Ο άνθρωπος του Κ. βρίσκεται μετέωρος μπροστά στο άλυτο αυτό πρόβλημα εκλογής, όπου η ελευθερία και η φυλακή συμπίπτουν. Είναι λοιπόν πάντα ένοχος, σύμφωνα με μια δικαιοσύνη που του είναι ακατανόητη και την απονέμει μια γραφειοκρατία η οποία του φαίνεται αποκρουστική και μικρόψυχη (Η δίκη). Στην αφήγηση Μπροστά στον νόμο, που έχει παρεμβληθεί στη Δίκη, ο Κ. δίνει μια ζωντανή ανάπτυξη αυτού του θέματος, το οποίο στον Πύργο θα βρει την πιο ολοκληρωμένη του έκφραση. Δεν κατηγορεί πλέον το δικαστήριο τον άνθρωπο, αλλά εκείνος αναζητά την κατηγορία που τον βαραίνει. Κάθε εκλογή περικλείει την ενοχή. Στην αντίληψη αυτή είναι φανερή η επίδραση του εβραϊκού χασιδικού μυστικισμού του 18ου αι. και της ανατολικής σκέψης: η έμμονη αναζήτηση μιας υπάρχουσας αλήθειας, στην οποία όμως δεν μπορεί να φτάσει κάποιος παρά μόνο με τον θάνατο, γιατί η γνώση είναι δυνατή μόνο έξω από την ατομική συνείδηση. Η γλώσσα του K., καθώς και η θεματική του που προσαρμόζεται σε αυτήν, ζει από τις ίδιες άλυτες αντιφάσεις οι οποίες αποτελούν –ως ύψιστο ηθικό πρόβλημα– την ουσία της τέχνης του. Στο έργο του έχουν δοθεί πολλές ερμηνείες· θεολογικο-φιλοσοφικές, ιστορικο-κοινωνικές και ψυχαναλυτικές. Καμία όμως δεν θα μπορέσει ίσως να εξαντλήσει ένα πρόβλημα τόσο πολύπλοκο όπως είναι το πρόβλημα της υπαρξιακής αγωνίας και του άγχους του σύγχρονου ανθρώπου. Ο Τσέχος λογοτέχνης Φραντς Κάφκα. Σκηνή από θεατρική παράσταση του κορυφαίου έργου του Φράντς Κάφκα «Η δίκη» (φωτ. ΑΠΕ).